Om nooit te vergeten....

Mauthausen

Met een fietsveer steken wij de Donau over. Aan de overkant ligt Mauthausen. Wij fietsen langs de Wiesengraben naar boven. Een helling van eerst 7, dan 10 en uiteindelijk 14%. Bij een temperatuur van 37 graden ploeteren wij de berg op. Wij persen tijdens deze klim de laatste druppels vocht uit ons lijf, maar komen uiteindelijk fietsend boven.

Op de berg ligt Konzentrationslager Mauthausen. Een concentratiekamp dat door de Duitsers in 1938 was opgericht om mannelijke oorlogsgevangenen te laten werken in de plaatselijke steengroeve. Zware blokken graniet moesten zij uit de groeve naar boven brengen. Langs een trap van 186 treden. Zowel in winterse omstandigheden als bij zomertemperaturen zoals die van vandaag. Veel gevangenen lieten op deze trappen het leven. Mishandeld, of verzwakt door ziekte of honger.

In de brandende zon achter de hoofdpoort van het complex proberen wij ons een voorstelling te maken van de omstandigheden waaronder de gevangenen zo’n 70 tot 75 jaar geleden hier leefden. In barakken of zelfs tenten die ’s zomers extreem warm en ’s winters extreem koud waren. Met grote aantallen mensen in een te kleine ruimte bij elkaar gepropt. Hygiënische omstandigheden beneden elk niveau. Brood en water. Of zelfs dat niet als men aan medische of voedselexperimenten werd blootgesteld.

Onder de bezoekers van vandaag bevinden zich ook veel jonge mensen. Kinderen zelfs. Peuters in de leeftijd van onze kleinkinderen. Hier wordt de geschiedenis niet uitgewist.

Veel gevangenen werden doodgeschoten of in de gaskamer om het leven gebracht. In twee verbrandingsovens werden de lichamen van de dode gevangenen verbrand. Nu zijn alle ruimtes schoongemaakt. Daardoor doen zij onwerkelijk aan.

Indrukwekkend is de lijst met namen van alle geregistreerde gevangenen die hier de dood vonden. In een aparte ruimte naast de crematoria zijn granieten platen neergelegd met daarin de namen van de overledenen gegraveerd. Veel vierkante meters graniet vol klein gebeitelde namen. Witte letters in zwarte steen.

Tijdens de oorlog zaten hier bijna 200.000 mensen gevangen. Joden, politieke gevangenen, militairen. Veel Nederlandse Joden, opgepakt bij de razzia in Amsterdam in 1941 en in Twente en de Achterhoek in 1942, werden naar Mauthausen getransporteerd en kwamen hier in korte tijd om het leven. In totaal hebben 95.000 gevangenen hun verblijf in het kamp niet overleefd.

Buiten de poort is een grote herdenkingsplaats. Er staat een groot algemeen herdenkingsmonument. Maar er zijn ook specifieke monumenten. Voor de Joden die hier zijn omgekomen, voor Russen, Bulgaren, Hongaren. Elders op de herdenkingsplaats een groot Oostduits monument met een tekst van Bertold Brecht uit 1933 (!). Grijze steenblokken zijn in omgekeerde U-vorm naast elkaar gezet. Een eenvoudig maar alleszeggend Nederlands monument. Aan de binnenkant grote zwarte platen met klein gegraveerd de namen van de Nederlanders die in Mauthausen het leven lieten.

Onder een schaduwrijke boom zit een groep Spanjaarden aandachtig en eerbiedig bijeen. Een priester in albe en kazuifel geeft uitleg en gaat voor in gebed.

Pal naast de herdenkingsplaats ligt in de diepte de steengroeve. Wij hebben de vrijheid om bij deze zomerse hitte niet af te dalen, laat staan daar zwaar werk te verrichten. Het is stil om ons heen. Om de berg zindert de lucht van de vroege avondzon. Ver om ons heen ligt het landschap er vredig bij. Een onvoorstelbaar contrast met wat hier nog maar enkele decennia geleden plaatsvond.